پیامدهای نوسانات ارز در بازار فارکس

زمانی که کشورها از نظام ارزی شناور استفاده می‌کنند، نوسانات ارز در بازار فارکس یک پدیده عادی محسوب می‌شود. نرخ برابری ارزها تحت تأثیر عوامل بنیادی و تکنیکال متعددی تغییر می‌کنند. این نوسانات می‌تواند به خاطر تغییر در عرضه یا تقاضای ارزها باشد، یا به خاطر عملکرد متفاوت دو اقتصاد، چشم‌انداز تورم، تفاوت نرخ بهره دو کشور، جریانات سرمایه و یا به طور ساده به خاطر حمایت‌ها و مقاومت‌های تکنیکال باشد.

تغییرات نرخ ارز

نرخ ارز در بازار فارکس یا همان بازار ارز یکی از ابزارهای پولی مهم بانک‌های مرکزی است و معمولاً در هنگام تعیین سیاست‌های پولی به آن توجه زیادی می‌شود. به همین دلیل به طور مستقیم یا غیر مستقیم نرخ ارز بر متغیرهای کلیدی اقتصادی تأثیر می‌گذارد. نرخ ارز می‌تواند روی نرخ بهره وام‌های رهنی، بازدهی سبد دارایی، قیمت خوار و بار و حتی آینده شغلی شما تأثیر بگذارد.

تأثیر نوسانات نرخ ارز بر تولید ناخالص ملی

تأثیر نوسانات ارز بر بخش تجارت خارجی اقتصاد

نرخ ارز تأثیر قوی بر روابط تجاری اقتصادها دارد. به طور کلی اگر پول محلی یک کشور در برابر ارزهای خارجی ضعیف باشد و قدرت خرید پایینی داشته باشد، موجب افزایش صادرات آن کشور خواهد شد. پولی که قدرت خرید پایینی داشته باشد، واردات را برای شهروندان کشور گران می‌کند و در مقابل کالاها و خدمات داخلی را برای خارجی‌ها ارزان می‌کند. به همین دلیل می‌توان گفت که ارز محلی ضعیف می‌تواند در بلندمدت موجب کاهش کسری تراز تجاری و افزایش مازاد تجاری شود. یعنی به مرور زمان میزان صادرات از واردات پیشی می‌گیرد.
به طور مثال فرض کنید که دو سال پیش یک صادر کننده آمریکایی یک میلیون کالا را با قیمت ۱۰ دلار به یک خریدار اروپایی فروخته است. دو سال پیش هر یک یورو برابر ۱٫۲۵ دلار بود. یعنی قیمت این محصول آمریکایی برای اروپایی‌ها تنها ۸ یورو بود. فرض کنید که در حال حاضر اروپایی‌ها به دنبال خرید حجم بیشتری از این کالا هستند و به همین خاطر در حال مذاکره برای کاهش قیمت هستند. در این دو سال نرخ برابری یورو به دلار آمریکا از ۱٫۲۵ دلار به ۱٫۳۵ دلار افزایش یافته است. یعنی ارزش دلار آمریکا تضعیف شده و دلار قدرت خرید کمتری در برابر یورو دارد. در این شرایط فروشنده آمریکایی می‌تواند قیمت فروش خود را به یورو پایین بیاورد، درحالی‌که قیمت ۱۰ دلاری محصول را حفظ کند!
حتی اگر قیمت فعلی محصول از ۸ یورو دو سال پیش به ۷٫۵۰ یورو پایین بیاید، قیمت دلاری آن ۱۰٫۱۳ دلار خواهد بود! یعنی با وجود تخفیف ۶٫۲۵ درصدی، قیمت کالای آمریکایی افزایش داشته است. کاهش ارزش دلار آمریکا عامل اصلی است که به شرکت‌های صادراتی آمریکا کمک می‌کند تا مزیت رقابتی خود را در بازارهای جهانی حفظ کنند.
در مقابل اگر ارز محلی گران شود، میزان صادرات کاهش خواهد یافت. در مثال بالا فرض کنید که نرخ برابری یورو به دلار آمریکا از ۱٫۲۵ به ۱٫۱۰ دلار کاهش یافته است. در چنین شرایطی فروشنده آمریکایی حتی با فروش محصول با قیمت ۸ یورو ضرر می‌کند. چونکه بعد از دو سال ارزش دلار آمریکا بالا رفته و ۸ یورویی که دو سال پیش ۱۰ دلار ارزش داشت، امروز تنها ۸٫۸ دلار ارزش دارد. این یعنی علاوه بر این‌که قدرت خریدار اروپایی کاهش یافته، بلکه صادر کننده آمریکایی هم نمی‌تواند به خریدار خود تخفیف دهد، چونکه در حال حاضر هم نسبت به دو سال قبل ضرر می‌کند.
اگر قدرت خرید ارز محلی افزایش یابد، به مرور زمان تراز تجاری کشور به سمت کسری حرکت خواهد کرد و اگر در وضعیت کسری تجاری هم قرار داشته باشد، میزان کسری افزایش خواهد یافت. به دلیل قدرت بالای خرید، شرکت‌های صادر کننده به جای ارزان فروشی می‌توانند محصولات را ارزان بخرند و واردات افزایش یابد. این وضعیت تا وقتی ادامه خواهد یافت که بنگاه‌های تولیدی ورشکسته شوند و اقتصاد داخلی سقوط کند. در نتیجه ارزش ارز محلی به مرور زمان تضعیف خواهد شد. یعنی به مرور زمان فعالیت‌های اقتصادی موجب تغییر نرخ ارز خواهد شد. اما قبل از این که چنین اتفاقی روی دهد، صنایع صادراتی کشور آسیب جدی خواهند دید.

تأثیر نوسانات ارز بر جریانات سرمایه

جریانات سرمایه‌ای خارجی معمولاً به سمت ارزی هدایت می‌شوند که دولت قوی، اقتصاد پویا و نرخ ارز باثباتی داشته باشد. هر کشوری برای جذب سرمایه‌های خارجی به ثبات ارزی پایداری نیاز دارد، در غیر این صورت تضعیف نرخ ارز ملی می‌تواند بازدهی سرمایه‌گذاری را پایین بیاورد و در نتیجه سرمایه گذاران خارجی از آن اقتصاد خارج شوند.
سرمایه‌گذاری خارجی به دو نوع تقسیم می‌شود: سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) و سرمایه‌گذاری خارجی در اوراق بهادار. در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، شرکت‌ها یا افراد خارجی با خرید شرکت‌های موجود یا تأسیس شرکت‌های جدید اقدام به سرمایه‌گذاری در یک کشور خارجی می‌کنند. درحالی‌که سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار تنها شامل خریدوفروش اوراق بهادار خارجی مثل اوراق قرضه دولتی می‌شود.
معمولاً دولت‌ها سعی می‌کنند تا سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب کنند و تمایل زیادی به جذب سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار ندارند. در واقع وقتی افراد خارجی در اوراق بهادار یک کشور سرمایه‌گذاری می‌کنند، با بروز هر مشکل یا ریسکی سریعاً سرمایه خود را نقد کرده و از آن کشور خارج می‌شوند. چنین خروج سرمایه‌ای از هر کشوری را فرار سرمایه می‌نامند و می‌تواند مشکلات زیادی برای هر کشوری به بار بیاورد و اولین مشکل اساسی به وجود آمده هم تضعیف ارزش ارز ملی آن کشور خواهد بود.

تأثیر نوسانات ارز بر تورم

تضعیف ارزش ارز ملی می‌تواند موجب بالا رفتن تورم کالاهای وارداتی شود. کاهش ناگهانی ۲۰ درصدی ارزش ارز ملی می‌تواند موجب افزایش ۲۵ درصدی بهای کالاهای وارداتی شود.

تأثیر نوسانات ارز بر نرخ بهره

بانک‌های مرکزی در تعیین سیاست‌های پولی همواره به نوسانات نرخ ارز توجه می‌کنند. برای مثال رئیس وقت بانک مرکزی کانادا در ماه سپتامبر ۲۰۱۲ گفته بود که ارزش دلار کانادا در بازارهای جهانی در تعیین سیاست‌های پولی نقش دارد. او گفته بود که رشد پیوسته ارزش دلار کانادا عامل اصلی حفظ سیاست‌های انبساطی پولی است (نرخ بهره پایین).
گران شدن ارز ملی در بازارهای جهانی تأثیر منفی بر اقتصاد داخلی هر کشوری دارد. به‌خصوص که اگر ارزش ارز ملی در بازارهای جهانی بالا باشد، بانک مرکزی با بالا بردن نرخ بهره تنها مشکلات اقتصادی را بالا خواهد برد. در واقع افزایش نرخ بهره باعث هجوم سرمایه گذاران خارجی برای دریافت بازدهی بالا خواهد شد و در نتیجه افزایش تقاضا برای ارز داخلی گرانی آن را در بازارهای جهانی تشدید خواهد کرد.

نمونه هایی از نوسانات ارزی شدید جهانی

یوان ارزان چین

چین از سال ۱۹۹۴ تا سال ۲۰۰۴ برای حمایت از بخش صادراتی خود نرخ ارز یوان را پایین تر ارز ارزش ذاتی آن تعیین می‌کرد. ارزانی یوان باعث شد تا شرکت‌های صادراتی چین مزیت رقابتی بالایی در بازارهای جهانی پیدا کنند و در نتیجه رشد اقتصادی این کشور سریعاً بالا رفت. کشورهایی مثل آمریکا از سیاست‌های ارزی چین شکایت کردند و سایر کشورها هم به این اقدام چین اعتراض کردند. در نهایت دولت چین تصمیم گرفت تا به یوان اجازه دهد تا با سرعت ملایمی تقویت شود. در نتیجه نرخ برابری دلار به یوان از ۸ یوان در سال ۲۰۰۵ به نزدیکی ۶ یوان در سال ۲۰۱۸ رسید.

نوسان شدید ین ژاپن از سال ۲۰۰۸ تا اواسط سال ۲۰۱۳

در پنج سال بین ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ ین ژاپن یکی از پر نوسان‌ترین ارزها در بازار فارکس بود. با شروع بحران مالی جهانی از سال ۲۰۰۸ ین به خاطر نرخ بهره صفر درصد یکی از ارزهای اصلی در معاملات آربیتراژ نرخ بهره بود. در واقع با شروع بحران مالی، سرمایه‌گذارانی که وام‌هایی با ین ژاپن برای خرید ارزهایی با بازدهی بالا گرفته بودند، اقدام به تسویه وام‌های ارزی کردند. بحران مالی احتمال کاهش بازدهی ارزهای ریسکی را بالا برده بود و به همین دلیل دیگر برای آربیتراژ کنندگان نرخ بهره نگهداری ارزهای پربازده توجیه نداشت. به همین دلیل با فروش ارزهای پر بازده اقدام به خرید ین کردند.
افزایش تقاضا برای ین ژاپن به حدی بود که ین ژاپن در پنج ماه منتهی به ژانویه ۲۰۰۹ تقریباً ۲۵ درصد در برابر دلار آمریکا تقویت شد! در سال ۲۰۱۳ نخست‌وزیر ژاپن (آبه) با معرفی سیاست‌های انبساطی مالی و پولی توانست ارزش ین ژاپن را در پنج ماه اول سال ۲۰۱۳ تقریباً ۱۶ درصد پایین بیاورد.

بحران مالی ناحیه یورو

در بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ نگرانی‌ها از بدهی بالای دولت‌های یونان، پرتغال، اسپانیا و ایتالیا باعث سقوط ۲۰ درصدی ارزش یورو شد. یورو در طول هفت ماه از ۱٫۵۱ دلار (دسامبر ۲۰۰۹) به ۱٫۱۹ دلار (ژوئن ۲۰۱۰) سقوط کرد. هر چند که در یک سال بعد از آن یورو توانست تمام افت‌های خود در برابر دلار آمریکا را جبران کند، اما نگرانی‌ها از احتمال خروج کشورهای یونان، پرتغال، اسپانیا و ایتالیا از ناحیه یورو دوباره باعث سقوط ۱۹ درصدی ارزش یورو از ماه مه سال ۲۰۱۱ تا ژوئیه سال ۲۰۱۲ شد.