نرخ بهره خنثی یا Neutral Level چیست؟

بعد از افزایش سریع نرخ بهره در سرتاسر جهان، سؤالی که ذهن همه را به خود مشغول کرده این است که این افزایش نرخ بهره کی تمام خواهد شد؟ بانک‌های مرکزی وقتی از پایان مراحل افزایش نرخ بهره حرف می‌زنند به سطوح خنثی یا neutral level اشاره می‌کنند. اما سطح خنثی نرخ بهره دقیقاً چه معنی دارد و کدام سطح نرخ بهره را می‌توان خنثی دانست؟ اصلاً چرا درک سطح نرخ بهره خنثی مهم است؟

محرک اصلی بازارهای مالی

وقتی‌که نرخ‌های بهره به سطوح خنثی برسند، وضعیت کلی بازارهای مالی تغییر خواهند کرد. محرک اصلی بازارهای مالی به خصوص بازار فارکس انتظارات نرخ بهره‌ای و تورمی است. به همین دلیل پیش‌بینی‌ها از آینده نرخ‌های بهره و تورم برای همه سرمایه‌گذاران اهمیت زیادی دارند.

نرخ بهره خنثی چیست؟

نرخ بهره خنثی همان سطحی است که از دید بانک مرکزی نرخ بهره به توازن و تعادل رسیده است. یعنی نه خیلی پایین است که منجر به تشدید فشارهای تورمی شود و نه خیلی بالاست که منجر به رکود عمیق شود.

اما سطح دقیق نرخ بهره خنثی کجاست؟ همان‌طور که از تعریف نرخ بهره خنثی مشخص است، خیلی بالا یا خیلی پایین بودن نرخ بهره یک صفت نسبی است و سطح دقیقی ندارد. شاید نرخ بهره خنثی برای اقتصادی ۲ درصد باشد و برای دیگری ۱۵ درصد. باید به سایر داده‌های اقتصادی هم توجه کرد تا متوجه شد که نرخ بهره خنثی کجاست. و یا این‌که از راهنمایی‌های بانک‌های مرکزی استفاده کرد.

معمولاً در تعریف نرخ بهره خنثی از چندین متغیر دیگر هم استفاده می‌کنند. به طور مثال آیا اقتصاد در وضعیت اشتغال کامل قرار دارد؟ یا رشد اقتصادی به سطح بالقوه خود رسیده؟ آیا قیمت‌ها ثبات دارند؟ اقتصادی که در وضعیت اشتغال کامل، رشد اقتصادی خوب و وضعیت پایدار قیمت‌ها باشد، نیازی به سیاست‌های پولی جهت تقویت شاخص‌های اقتصادی و یا کنترل شاخص‌های اقتصادی ندارد. این همان سطح خنثی است.

نرخ بهره خنثی مرز میان سیاست‌های انقباضی و انبساطی است

اگر نرخ بهره کمتر از سطح خنثی باشد، به این معنی است که سیاست‌های پولی انبساطی هستند. اگر نرخ بهره بالاتر از سطح خنثی باشد، سیاست‌های پولی انقباضی خواهند بود.

فرض کنید که نرخ بهره خنثی محدوده ۲٫۲۵ درصدی است. اگر نرخ بهره فعلی کمتر از این مقدار باشد، یعنی وضعیت کلی سیاست‌های پولی انبساطی است. بانک مرکزی با افزایش تدریجی نرخ بهره به محدوده ۲٫۲۵ درصد، ابتدا از سیاست‌های پولی انبساطی خارج خواهد شد. با رسیدن نرخ بهره به ۲٫۲۵ درصد، سیاست‌های پولی نه انبساطی خواهند بود و نه انقباضی. حال اگر نرخ بهره به بالای ۲٫۲۵ درصد برسد، یعنی سیاست‌های پولی انقباضی هستند. یعنی نرخ بهره بالاتر باعث کاهش نرخ تورم و رشد اقتصادی و بالا رفتن نرخ بیکاری خواهد شد.

چرا نرخ بهره خنثی مهم است؟

مشکل اصلی که معامله گران فارکس و سایر بازارهای مالی با آن درگیر هستند، این است که نرخ بهره تا کجا افزایش یا کاهش خواهد یافت؟

به طور مثال نرخ بهره ناحیه یورو در زمان نوشتن این گزارش ۰٫۵۰ درصد است. اگر بانک مرکزی اروپا بر این باور باشد که نرخ بهره در سطح ۲ درصدی خنثی می‌شود، یعنی بانک مرکزی در آینده نزدیک نرخ بهره را ۱٫۵۰ واحد درصد بالا خواهد برد. شاید بانک مرکزی در چند مرحله نرخ بهره را افزایش دهد و به ۲ درصد برساند. اما اگر بانک مرکزی تصور کند که نرخ بهره در ۳ درصد خنثی خواهد شد، آنگاه نرخ بهره ناحیه یورو بایستی ۲٫۵ واحد درصد افزایش یابد.

پس درک این موضوع که نرخ بهره در کجا به سطح خنثی می‌رسد خیلی مهم است. چون‌که مسیر تغییرات نرخ بهره را مشخص می‌کند. بهتر است که در برآورد نرخ بهره خنثی به دیدگاه بانک‌های مرکزی توجه کرد. در اکثر مواقع بانک‌های مرکزی به صراحت سطح خنثی نرخ بهره را مشخص نمی‌کنند. مثلاً اعلام می‌کنند که هنوز از سطح خنثی فاصله زیادی داریم، یا به سطح خنثی نرخ بهره نزدیک شده‌ایم.

چرا بانک‌های مرکزی از تعیین سطح خنثی نرخ بهره طفره می‌روند؟

اگر بانک مرکزی اعلام کند که سطح نرخ بهره خنثی کجاست، دیگر پیش‌بینی نرخ بهره قطعی خواهد شد و چه‌بسا دیگر تأثیری بر بازارهای مالی و اقتصاد نداشته باشد! علاوه بر این تعیین دقیق سطح نرخ بهره خنثی باعث می‌شود تا بانک مرکزی در آینده نتواند تغییری در سطح نرخ بهره خنثی ایجاد کند.

بازار بدهی و نرخ بهره

ابزارهای مالی یا اوراق بهادار، ورقه‌ای هستند که ادعای شخص بر درآمد آتی را نشان می‌دهند. اوراق قرضه هم ورقه‌ای است که تضمین می‌کند در آینده پرداخت مشخصی، در دوره‌های زمانی مشخصی به دارنده اوراق قرضه پرداخت خواهد شد.
بازار اوراق قرضه یا بدهی یکی از مهم‌ترین بازارهای مالی هر اقتصادی است. این بازار به دولت، شرکت‌ها و مردم اجازه می‌دهد که نیازهای پولی خود را از این بازار تأمین کنند و از همه مهم‌تر، بازار اوراق قرضه جایی است که نرخ بهره مشخص می‌شود.

چرا نرخ بهره مهم است؟

نرخ بهره یا هزینه استقراض یا هزینه پرداخت شده برای اجاره وجوه مالی مهم‌ترین مفهومی است که یادگیری آن برای فعالیت در تمامی بازارهای مالی و حتی کسب‌وکارهای دیگر ضروری است. در هر اقتصادی انواع مختلفی از نرخ بهره وجود دارد، از نرخ بهره وام‌های رهنی مسکن گرفته تا نرخ بهره اوراق قرضه با سررسیدهای متفاوت.

نرخ بهره از چندین جهت اهمیت دارد. اگر از دید خودتان بخواهیم نگاه کنیم، نرخ بهره می‌تواند نشان دهد که خرید خانه یا ماشین به صرفه است یا خیر؟ یا اصلاً می‌توان هزینه خرید خانه یا خودرو را به راحتی تأمین کرد؟ شاید نرخ بهره بالا باعث شود که شما ترجیح دهید به جای خرج کردن پول، آن را پس‌انداز کنید. نرخ بهره روی سلامت کلی اقتصاد تأثیر می‌گذارد. نرخ بهره نه تنها تمایل شخص به خرج کردن یا پس‌انداز پول را مشخص می‌کند، بلکه تصمیمات سرمایه‌گذاری کسب‌وکارها را هم تعیین می‌کند.

به طور مثال نرخ بهره بالا می‌تواند اجرای پروژه‌های جدید کسب‌وکارها را به تعویق بیندازد و مانع از ایجاد شغل جدید شود. از آنجایی که نرخ بهره روی کل اقتصاد (از اشخاص حقیقی گرفته تا حقوقی و مؤسسات مالی) تأثیر می‌گذارد، مطالعه نوسانات و تغییرات آن هم اهمیت زیادی دارد. بهترین جا برای یادگیری نرخ بهره هم همین بازار فارکس است. بازاری که روزانه ارز اقتصادهای مختلف دنیا در آن مبادله می‌شود و سیاست‌های پولی و آینده نرخ‌های بهره عامل اصلی نوسانات روزانه آن هستند.

نوسانات نرخ بهره، روند ارز های اصلی را مشخص می کند!

نوسانات نرخ بهره در هر جای دنیا اتفاق می‌افتد. در آمریکا نرخ بهره اوراق خزانه‌داری دولت در سال ۱۹۸۱ به ۱۶ درصد رسید، در سال ۱۹۹۲ به ۳ درصد کاهش یافت و در اواخر دهه ۱۹۹۰ به بالای ۵ درصد عبور کرد. در سال ۲۰۰۴ نرخ بهره این اوراق زیر ۱ درصد و در سال ۲۰۰۷ به ۵ درصد رسید. در دوران کرونا نرخ بهره آمریکا نزدیک به صفر درصد بود و بعد از آن در سال ۲۰۲۲ به نزدیکی ۵ درصد افزایش یافت.

نرخ بهره انواع مختلفی دارد، اما از آنجایی که نرخ‌های بهره متفاوت در یک اقتصاد همسویی بالایی با یکدیگر دارند، معمولاً از اصطلاح نرخ بهره برای تمامی آن‌ها استفاده می‌شود.